در منزل مادر هویدا
دوشنبه هجده تیر، لیلا امامی، یکی از زنان روشنفکر و مدرن ایران و همسر امیرعباس هویدا، بلندمدت ترین نخست وزیر تاریخ ایران، در ۸۶ سالگی در پاریس درگذشت و خاطره اولین و آخرین زن ایرانی را از خود به یادگار گذاشت که در مجامع جهانی به عنوان همسر رییس دولت ایران حاضر شده است. او در تشریفات رسمی کاخ سفید و کاخ کرملین، همراه دومین مقام ایران حاضر شد.
هیچ یک از همسران نخست وزیران ایران - حتی فریده امامی خواهر لیلا، همسر حسنعلی منصور، نخست وزیر پیش از هویدا - در تشریفات رسمی و سفرهای خارجی شوهر خود را همراهی نکردند و در معرض دید افکارعمومی قرار نداشتند. و هنوز نیز.
لیلا امامی که ۴۷ سال آخر عمر را در پاریس گذراند، از دوازده سالگی، در سالهای بعد از جنگ جهانی همراه پدرش نظام الدین امامی که کمیسر نفتی ایران در بریتانیا بود، به لندن رفت، و سالهای نوجوانی را به تحصیل در مدارس آنجا گذراند و مدتی هم در زمینه ادبیات انگلیس تحصیلات جدی کرد. زبان های انگلیسی و فرانسه را به روانی صحبت می کرد و مدتی نیز به عنوان کتابدار در موزه ملی بریتانیا، کار کرده بود.
لیلا که اولین فرزند ملکه وثوق و نظام الدین امامی بود، همراه خواهر کوچکش فریده، سال هایی را در پاریس و بروکسل گذراند. در همان جا با صادق هدایت و شهید نورایی آشنا بود و مدتی هم در محفل ایرانیان مقیم پاریس دیده می شد.
لیلا و فریده امامی در یک زمان در سالهای اول دهه سی با حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا، دو دیپلمات ایرانی آشنا شدند که آشنایی فریده و حسنعلی منصور به سرعت با پادرمیانی خانواده در تهران به ازدواج کشید اما لیلا و امیرعباس تمایلی به زندگی مشترک نداشتند و به خصلت روشنفکرانه ترجیح می دادند که مقید نشوند. لیلا امامی در آن زمان با یک نویسنده آمریکایی نزدیک بود و هویدا نیز با یک دختر بلژیکی همکلاس خود، نرد عشق می باخت.
اما با گذشت روزگار و منصوب شدن عبدالله انتظام به ریاست شرکت نفت ایران، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا هم به عنوان کسانی که برکشیده انتظام بودند به تهران آمده و در شرکت نفت به مدیریت رسیدند. حالا دیگر منصور و فریده فرزندانی یافته و زندگی آرام و گرمی داشتند و امیرعباس و لیلا نیز با هم روابطی نزدیک پیدا کرده بودند.
حسنعلی منصور که پدرش آخرین نخست وزیر رضاشاه و مدتی هم نخست وزیر محمدرضاشاه بود، جاه طلبی های آشکار داشت و به همین دلیل هم همزمان با آشکار شدن جهت گیری تازه سیاسی کشور - از اروپا به آمریکا - و تغییراتی که با انتخاب جان کندی دموکرات در واشنگتن پدید آمد، دست به تاسیس یک گروه تکنوکرات تحصیل کرده آمریکا و اروپا زد و همین مقدمات انتخاب وی به نخست وزیری را فراهم آورد. کانون مترقی که بعدها تبدیل به حزب ایران نوین شد به زودی دولت را به دست گرفت. در کابینه حسنعلی منصور، امیرعباس هویدا وزیر دارایی و عملا نفر دوم کابینه شد.
هیچ یک از همسران نخست وزیران ایران - حتی فریده امامی خواهر لیلا، همسر حسنعلی منصور، نخست وزیر پیش از هویدا - در تشریفات رسمی و سفرهای خارجی شوهر خود را همراهی نکردند و در معرض دید افکارعمومی قرار نداشتند. و هنوز نیز.
لیلا امامی که ۴۷ سال آخر عمر را در پاریس گذراند، از دوازده سالگی، در سالهای بعد از جنگ جهانی همراه پدرش نظام الدین امامی که کمیسر نفتی ایران در بریتانیا بود، به لندن رفت، و سالهای نوجوانی را به تحصیل در مدارس آنجا گذراند و مدتی هم در زمینه ادبیات انگلیس تحصیلات جدی کرد. زبان های انگلیسی و فرانسه را به روانی صحبت می کرد و مدتی نیز به عنوان کتابدار در موزه ملی بریتانیا، کار کرده بود.
لیلا که اولین فرزند ملکه وثوق و نظام الدین امامی بود، همراه خواهر کوچکش فریده، سال هایی را در پاریس و بروکسل گذراند. در همان جا با صادق هدایت و شهید نورایی آشنا بود و مدتی هم در محفل ایرانیان مقیم پاریس دیده می شد.
لیلا و فریده امامی در یک زمان در سالهای اول دهه سی با حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا، دو دیپلمات ایرانی آشنا شدند که آشنایی فریده و حسنعلی منصور به سرعت با پادرمیانی خانواده در تهران به ازدواج کشید اما لیلا و امیرعباس تمایلی به زندگی مشترک نداشتند و به خصلت روشنفکرانه ترجیح می دادند که مقید نشوند. لیلا امامی در آن زمان با یک نویسنده آمریکایی نزدیک بود و هویدا نیز با یک دختر بلژیکی همکلاس خود، نرد عشق می باخت.
اما با گذشت روزگار و منصوب شدن عبدالله انتظام به ریاست شرکت نفت ایران، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا هم به عنوان کسانی که برکشیده انتظام بودند به تهران آمده و در شرکت نفت به مدیریت رسیدند. حالا دیگر منصور و فریده فرزندانی یافته و زندگی آرام و گرمی داشتند و امیرعباس و لیلا نیز با هم روابطی نزدیک پیدا کرده بودند.
حسنعلی منصور که پدرش آخرین نخست وزیر رضاشاه و مدتی هم نخست وزیر محمدرضاشاه بود، جاه طلبی های آشکار داشت و به همین دلیل هم همزمان با آشکار شدن جهت گیری تازه سیاسی کشور - از اروپا به آمریکا - و تغییراتی که با انتخاب جان کندی دموکرات در واشنگتن پدید آمد، دست به تاسیس یک گروه تکنوکرات تحصیل کرده آمریکا و اروپا زد و همین مقدمات انتخاب وی به نخست وزیری را فراهم آورد. کانون مترقی که بعدها تبدیل به حزب ایران نوین شد به زودی دولت را به دست گرفت. در کابینه حسنعلی منصور، امیرعباس هویدا وزیر دارایی و عملا نفر دوم کابینه شد.
در گرگان. میهمان تیمسار مزین. سایت خواندنیها تصادف خانوادگی
در مرداد سال ۱۳۴۳ منصور و همسرش، به همراه لیلا امامی و هویدا، برای استراحت راهی شمال کشور شدند و در کاخ تابستانی فاطمه پهلوی تعطیلات تابستانی را با هم می گذراندند، در پایان هفته وقتی این جمع با اتومبیلی که لیلا امامی رانندگی آن را به عهده داشت، راهی تهران شدندد. تصادف شدیدی رخ داد و هر چهار تن را به بیمارستان بین راهی و بعد در بیمارستان پارس بستری کرد.
ساواک درباره این حادثه گزارش داده که به نظر می رسد در هنگام تصادف راننده اپل - یعنی لیلا امامی - حالت غیرعادی داشته که به معنای مستی هنگام رانندگی است و در عین حال از او به عنوان رفیقه وزیر دارایی یاد شده است.
در این حادثه پای هویدا شکست و تا پایان عمر با عصا راه می رفت.
در ششم بهمن سال ۱۳۴۳ و در حالی که کمتر از یک سال از نخست وزیری حسنعلی منصور می گذشت، وی در جلو ساختمان مجلس شورای ملی توسط محمد بخارایی ترور شد و آشکار گردید که گروهی از اعضای هیات موتلفه اسلامی قرار بر این ترور داشتند و از جمله کسانی که در دادگاه ترور منصور به عنوان متهم حضور داشتند اسدالله لاجوردی بود.
با این ترور و در حالی که فریده امامی در جوانی و با داشتن دو فرزند کوچک، زنی افسرده و خشمگین بود که دست کم در بهمن سال ۴۳ دربار را هم در قتل شوهر چهل ساله موثر می دید، امیرعباس هویدا به دستور شاه مامور ادامه کار شد و به عنوان نخست وزیر محلل یا واسطه شهرت یافت. به نظر عجیب می رسید که با وجود مدعیان صاحب نام و با تجربه، وی سیزده سال در این مقام ماند و رکورد طولانی ترین نخست وزیر ایران را به دست آورد.
حادثه ترور منصور، هویدا را بیش از پیش به خانواده امامی نزدیک کرد، دیگر لیلا هم بیشتر اوقات خود را در تهران و کنار خواهر کوچک می گذراند، و چنین بود که بعد از دوبار درخواست امیرعباس، که هر بار لیلا با این تاکید که اهل "ازدواج و بچه دار شدن و خانواده داری نیستم" آن را رد کرده بود، دو سال بعد وقتی خود پیشنهاد داد، هویدا به سرعت پذیرفت.
در مراسم ازدواج لیلا امامی و امیرعباس هویدا که بر اساس خواست هر دوشان خیلی ساده در آخر تیرماه سال ۱۳۴۵ برگزار شد، در ویلای کوچک هویدا که زمینش را از اتفاق از لیلا خریده بود، با حضور تعداد اندکی دوست و فامیل، ازدواج صورت گرفت و دقایقی بعد شاه و ملکه فرح هم که در کاخ رامسر بودند حاضر شدند.
لیلا امامی در مقام همسر دومین مقام کشور، بسیار دور از دسترس می نمود. وی ترجیح می داد که گیلاسی در دست و سیگاری بر لب، کتابی به فرانسه یا انگلیسی در دست داشته باشد و خود را مقید به آداب و تشریفات نمی دانست و اولین مشکل از همین جا آغاز شد، چرا که گاه در میهمانی هایی در دربار، هویدا با عذرهایی شبیه به این که لیلا بیمار بود، موضوع را فیصله می داد اما از چشم مقامات درباری و رقیبان هویدا دور نبود.
گزارش های ساواک نشان می دهد که این سازمان از اولین روزهای این ازدواج بر مبنای "شنیده شده" "منبع مطلع" قصه هایی درباره خشونت و تندی لیلا امامی به ویژه هنگام مستی وی برای بالادست ها می فرستاد، خاطرات امیراسدالله علم وزیر دربار شاهنشاهی و یکی از مخالفان هویدا هم نشان می دهد که وی با پادشاه در این گونه شایعات و غیبت ها سهیم بوده است.
نگهبانان نخست وزیری که با توجه به ترور منصور، هم بر تعدادشان افزوده شده بود و هم مراقبتشان مدام بود، یکی از مسایلی بود که لیلا تحمل آن را نداشت و گاه بیگاه در حضور دیگران با صدای بلند نگهبانان را مخاطب قرار می داد اما با گذر ایام و مشغول شدن لیلا امامی به کار مورد علاقه اش، گلکاری و کشاورزی، و چند سفر به روسیه و آمریکا و ترکیه، به نظر می رسید که اولین زنی که در مقام همسر رییس دولت عکس و مشخصات وی در نشریات ایرانی و خارجی منعکس می شد، با همه کم تحملی استعداد آن را داشت که در دل میزبانان اروپایی و آمریکایی جا باز کند.
شام رسمی سلیمان دمیرل. آنکارا ترس از ماموران
عباس میلانی نویسنده کتاب معمای هویدا، از معدود کسانی است که موفق به ملاقات با لیلی امامی و گفتگو با وی درباره همسر پیشین خود شد. وی چنین نقل می کند: "یکی از اولین ریشه‌های تنش لیلا با هویدا، وجود و رفتار مأموران نخست‌وزیر بود. در نخستین سال صدارت هویدا یکی از این مأموران به سهو، باغبانی را که سال‌ها در منزل خانواده لیلا کار می‌‌کرد، به ضرب گلوله به هلاکت رساند. از همان زمان لیلا به وجود محافظان در درون خانه اعتراض داشت."
در آذرماه ۱۳۴۶، سفارت آمریکا در ایران، تلگرافی به وزارت امور خارجه آن کشور فرستاد و توصیه کرد که "امیرعباس هویدا را برای یک سفر رسمی به آمریکا دعوت کنید." در نامه سفارت آمده بود که: "سرشت روابط ایران و آمریکا در حال دگرگونی‌‌های مهمی است ... هویدا سخت راغب دیدار از آمریکا است. او قاعدتاً در سالهای آینده کماکان چهره مهمی در عرصه سیاست ایران خواهد بود و به همین خاطر، چنین سفری روابط ما را با شخص او حسنه و مستحکم خواهد کرد."
در تمهیدات و تحلیل‌هایی که پیرامون علت این سفر اندیشیده شد، زندگی نامه کوتاه و دقیقی هم درباره یک‌یک همراهان هویدا در اختیار جانسون ـ رئیس جمهوری وقت آمریکا ـ گذاشته شد. در این گزارش‌ها درباره لیلا امامی آمده است: "او از نسل جدید زنان یکسره آزاد و غرب گرای ایرانی است. تیزهوش است و فعال و اهل بحث و جدال. اراده‌ای سخت استوار دارد. پایبند سنت نیست. از آنچه در جهان می‌گذرد، مطلع است. به سرعت نظرات قاطع پیدا می‌کند و گاه حتی به نظر اهل جدل می‌‌آید. خانم هویدا گاه در عین حال سخت عصبی و کم حوصله جلوه می‌کند. آداب و مناسک رسمی را بر نمی‌تابد و از مهمانی‌ها و مراسم رسمی که اغلب هم در آن اتفاقی نمی‌افتد بیزار است. خانم هویدا سیگار وینستون می‌کشد و مشروب مورد علاقه‌اش ویسکی است."
در دی ماه سال ۱۳۴۹ همزمان با یک سفرغیررسمی نخست وزیر ایران به فرانسه اعلام شد که وی به دلیل بیماری همسرش راهی پاریس شده است و این ظاهرا آخرین سفر آنان در مقام زن و شوهر بود چرا که درتابستان سال ۱۳۵۰ که نخست وزیر محل اقامت خود را در غیاب لیلا همسرش تغییر داده و به آپارتمانی در بالای دفتر نخست وزیر نقل مکان کرده بود، متنی تایپ شده را برای روزنامه ها فرستاد. متن حکایت از آن می کرد که با کسب اجازه از شاهنشاه آریامهر، لیلا امامی و امیرعباس هویدا نخست وزیر با هم متارکه کردند.
فردای آن روز روزنامه آیندگان همراه همین خبر کوتاه، عکسی از نخست وزیر را چاپ کرده بود که برای اولین بار بدون ارکیده همیشگی دیده می شد. این ارکیده ها از ابتکارهای لیلی امامی بود که در کشت و نگهداریش هنرها به کار می برد و هر روز یکی از آن ها بر یقه نخست وزیر وقت نصب می شد.
اما با وجود این خبر و ماندن لیلا امامی در پاریس، هیچ گاه پیوند عاطفی لیلا و امیرعباس فراموش نشد.
لیلا امامی از معدود کسانی بود که همزمان با انقلاب در تلفن های متعدد به کسانی از جمله فریدون هویدا، برادر کوچک امیرعباس آن ها را از خطر ماندن شوهر سابقش در ایران با خبر کرده بود. خود گفته است که نمی خواست با امیرعباس در تهران گفتگو کند چرا که مطمئن بود تلفن ها کنترل می شود.
اما انقلاب رخ داد و امیرعباس هویدا و بسیاری از مقامات ارشد دولتی دوران پادشاهی که به درخواست نظامیان ارتش شاهنشاهی و تصویب پادشاه به زندان افتاده بودند از همان زندان راهی زندان انقلابیون شدند، و سرانجام با وجود امیدواری های فراوانی که به شخصیت های مذهبی و دولت موقت وجود داشت که هویدا در یک دادگاه عادلانه و با داشتن وکیل محاکمه شود، صادق خلخالی دست به کار شد. علیرغم خواست و اصرار دولت بازرگان، محاکمه ای سرپایی برپا کرد و حکم به اعدام داد. در روایت غالب گفته می شود هادی غفاری با شلیک گلوله از پشت سر در خارج از دادگاه هویدا را کشته، هرچند خودش آن را تکذیب می کند.
طرفه آن که لیلا و فریده نوادگان امام جمعه خویی که در آن زمان غمزده در پاریس بودند، باید می دانستند که همان گروهی که حسنعلی منصور را در بهمن ۴۳ ترور کردند، اینک در مقام حاکم شرع و زندانبان و دادستان، تقریبا به همان شکل، امیرعباس هویدا جانشین وی را با گلوله ای در مغز و شکم در خون غرقه کردند. فریده در سال ۷۷ و لیلا بیست سال بعد در پاریس درگذشتند.
در زمان ازدواج امیرعباس هویدا ۴۷ ساله بود و لیلا امامی ۳۴ ساله. در زمان مرگ لیلا امامی در پاریس روز دوشنبه نهم ژوئن، او ۸۶ سال داشت و همچنان تنها همسر یک رییس دولت ایران بود که در مراسم رسمی با تشریفات بر سر میز با رهبران کشورهای جهان نشست.
در آذرماه ۱۳۴۶، سفارت آمریکا در ایران، تلگرافی به وزارت امور خارجه آن کشور فرستاد و توصیه کرد که "امیرعباس هویدا را برای یک سفر رسمی به آمریکا دعوت کنید." در نامه سفارت آمده بود که: "سرشت روابط ایران و آمریکا در حال دگرگونی‌‌های مهمی است ... هویدا سخت راغب دیدار از آمریکا است. او قاعدتاً در سالهای آینده کماکان چهره مهمی در عرصه سیاست ایران خواهد بود و به همین خاطر، چنین سفری روابط ما را با شخص او حسنه و مستحکم خواهد کرد."
در تمهیدات و تحلیل‌هایی که پیرامون علت این سفر اندیشیده شد، زندگی نامه کوتاه و دقیقی هم درباره یک‌یک همراهان هویدا در اختیار جانسون ـ رئیس جمهوری وقت آمریکا ـ گذاشته شد. در این گزارش‌ها درباره لیلا امامی آمده است: "او از نسل جدید زنان یکسره آزاد و غرب گرای ایرانی است. تیزهوش است و فعال و اهل بحث و جدال. اراده‌ای سخت استوار دارد. پایبند سنت نیست. از آنچه در جهان می‌گذرد، مطلع است. به سرعت نظرات قاطع پیدا می‌کند و گاه حتی به نظر اهل جدل می‌‌آید. خانم هویدا گاه در عین حال سخت عصبی و کم حوصله جلوه می‌کند. آداب و مناسک رسمی را بر نمی‌تابد و از مهمانی‌ها و مراسم رسمی که اغلب هم در آن اتفاقی نمی‌افتد بیزار است. خانم هویدا سیگار وینستون می‌کشد و مشروب مورد علاقه‌اش ویسکی است."
در دی ماه سال ۱۳۴۹ همزمان با یک سفرغیررسمی نخست وزیر ایران به فرانسه اعلام شد که وی به دلیل بیماری همسرش راهی پاریس شده است و این ظاهرا آخرین سفر آنان در مقام زن و شوهر بود چرا که درتابستان سال ۱۳۵۰ که نخست وزیر محل اقامت خود را در غیاب لیلا همسرش تغییر داده و به آپارتمانی در بالای دفتر نخست وزیر نقل مکان کرده بود، متنی تایپ شده را برای روزنامه ها فرستاد. متن حکایت از آن می کرد که با کسب اجازه از شاهنشاه آریامهر، لیلا امامی و امیرعباس هویدا نخست وزیر با هم متارکه کردند.
فردای آن روز روزنامه آیندگان همراه همین خبر کوتاه، عکسی از نخست وزیر را چاپ کرده بود که برای اولین بار بدون ارکیده همیشگی دیده می شد. این ارکیده ها از ابتکارهای لیلی امامی بود که در کشت و نگهداریش هنرها به کار می برد و هر روز یکی از آن ها بر یقه نخست وزیر وقت نصب می شد.
اما با وجود این خبر و ماندن لیلا امامی در پاریس، هیچ گاه پیوند عاطفی لیلا و امیرعباس فراموش نشد.
لیلا امامی از معدود کسانی بود که همزمان با انقلاب در تلفن های متعدد به کسانی از جمله فریدون هویدا، برادر کوچک امیرعباس آن ها را از خطر ماندن شوهر سابقش در ایران با خبر کرده بود. خود گفته است که نمی خواست با امیرعباس در تهران گفتگو کند چرا که مطمئن بود تلفن ها کنترل می شود.
اما انقلاب رخ داد و امیرعباس هویدا و بسیاری از مقامات ارشد دولتی دوران پادشاهی که به درخواست نظامیان ارتش شاهنشاهی و تصویب پادشاه به زندان افتاده بودند از همان زندان راهی زندان انقلابیون شدند، و سرانجام با وجود امیدواری های فراوانی که به شخصیت های مذهبی و دولت موقت وجود داشت که هویدا در یک دادگاه عادلانه و با داشتن وکیل محاکمه شود، صادق خلخالی دست به کار شد. علیرغم خواست و اصرار دولت بازرگان، محاکمه ای سرپایی برپا کرد و حکم به اعدام داد. در روایت غالب گفته می شود هادی غفاری با شلیک گلوله از پشت سر در خارج از دادگاه هویدا را کشته، هرچند خودش آن را تکذیب می کند.
طرفه آن که لیلا و فریده نوادگان امام جمعه خویی که در آن زمان غمزده در پاریس بودند، باید می دانستند که همان گروهی که حسنعلی منصور را در بهمن ۴۳ ترور کردند، اینک در مقام حاکم شرع و زندانبان و دادستان، تقریبا به همان شکل، امیرعباس هویدا جانشین وی را با گلوله ای در مغز و شکم در خون غرقه کردند. فریده در سال ۷۷ و لیلا بیست سال بعد در پاریس درگذشتند.
در زمان ازدواج امیرعباس هویدا ۴۷ ساله بود و لیلا امامی ۳۴ ساله. در زمان مرگ لیلا امامی در پاریس روز دوشنبه نهم ژوئن، او ۸۶ سال داشت و همچنان تنها همسر یک رییس دولت ایران بود که در مراسم رسمی با تشریفات بر سر میز با رهبران کشورهای جهان نشست.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر