انتخابات یازدهم: یک روحانی و هفت نامزد دیگر

از زمان حضور روحانیان در انتخابات ریاست جمهوری ایران، نسبت نامزدهای روحانی به نامزدهای غیرمعمم در یازدهمین دوره کمتر از دوره های قبل بوده است. صرف نظر از دوره های اول و دوم که آیت الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی روحانیان را از ریاست قوه مجریه منع کرده بود، در دوره های بعد نامزدهای معمم حضور چشمگیری در انتخابات داشتند.

در دوره اول با غیبت روحانیان در رقابت انتخاباتی، ده نامزد غیر معمم از طیف های مختلف در مرحله نهایی به رقابت پرداختند.

حزب جمهوری اسلامی که بخشی از اعضای موسس و شورای مرکزی آن را روحانیان با نفوذ در جمهوری اسلامی و نزدیک به آیت الله خمینی از جمله محمد بهشتی، اکبر هاشمی رفسنجانی، عبدالکریم موسوی اردبیلی، محمدجواد باهنر و علی خامنه ای تشکیل می دادند، از نامزدی جلال‌الدین فارسی حمایت کرد. با کنار رفتن آقای فارسی به دلیل آنکه ایرانی الاصل نبود، این حزب از حسن حبیبی حمایت کرد.

در مقابل بخش عمده‌ای از اعضای جامعه روحانیت مبارز، از تشکل‌های اصلی روحانیان در ایران از ابوالحسن بنی‌صدر حمایت کردند.

دور دوم هم بدون حضور روحانیان برگزار شد. بیشتر آنها در اختلاف شدید میان محمدعلی رجایی و ابوالحسن بنی صدر، از آقای رجایی حمایت می کردند. پس از عزل آقای بنی صدر، آقای رجایی با اکثریت قاطع دومین رئیس جمهور ایران شد.

دوره سوم: یک چهارم

عمر ریاست جمهوری آقای رجایی به یک ماه نکشید و کشته شدن او در جریان انفجار دفتر نخست وزیری بار دیگر منجر به برگزاری انتخابات زودرس شد.

علی خامنه‌ای، دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و نماینده مجلس به عنوان نخستین روحانی در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد و با اختلاف زیاد با سه نامزد دیگر با به دست آوردن اکثریت قاطع آرا (۹۵ درصد) عنوان سومین رئیس جمهور ایران را به دست آورد.

دوره چهارم: یک سوم

در دور چهارم هم آقای خامنه ای تنها روحانی جمع سه نفره نامزدهای ریاست جمهوری بود و بدون داشتن رقیبی جدی بار دیگر به ریاست جمهوری رسید.

دور پنجم: نیمی از نامزدها

نخستین کابینه اکبر هاشمی رفسنجانی

در دور پنجم که پس از درگذشت آیت الله خمینی برگزار شد، اکبر هاشمی رفسنجانی که از ابتدای تاسیس جمهوری اسلامی ریاست مجلس را بر عهده داشت، به عنوان دومین روحانی تاریخ جمهوری اسلامی خود را نامزد انتخابات ریاست جمهوری کرد.

او در انتخاباتی که فقط یک رقیب (عباس شیبانی) داشت، همان طور که پیش بینی می شد به پیروزی رسید و با به دست آوردن ۹۴ درصد آراء، چهارمین رئیس جمهور و دومین رئیس جمهور روحانی ایران شد.

دور ششم: یک چهارم

در سال ۱۳۷۲ هم آقای هاشمی هر چند رقیبی جدی‌تر (احمد توکلی) نسبت به دور قبل داشت، اما توانست به راحتی با به دست آوردن اکثریت آرا مجددا انتخاب شود. اما این بار آرای او نسبت به دور قبل به شدت کاهش داشت و برای اولین بار رئیس جمهور با به دست آوردن کمتر از ۷۰ درصد آرا برگزیده شد.

دور هفتم: سه چهارم

در دور هفتم برای نخستین بار تعداد نامزدهای روحانی انتخابات ریاست جمهوری به بیش از یک نفر رسید. علی اکبر ناطق نوری، محمد خاتمی و محمد ری‌شهری سه نامزد روحانی بودند که در سال ۱۳۷۶ به رقابت پرداختند که نهایتا به پیروزی محمد خاتمی منجر شد.

از لحاظ نسبت تعداد نامزدهای روحانی به نامزدهای غیرمعمم (سه نفر از چهار نامزد) این دوره روحانیان بیشترین حضور را داشتند که سابقه نداشت و دیگر هم تکرار نشد.

دوره هشتم: یک پنجم

طبق سیاق دوره های پیشین که رئیس جمهور در دومین دوره هم انتخاب می شد، آقای خاتمی دومین دوره خود را هم با به دست آوردن اکثریت آرا آغاز کرد. این دوره با حضور ۱۰ نامزد، پرتعداد ترین حضور نامزدها پس از دوره اول بود. از این ده نفر بجز آقای خاتمی فقط علی فلاحیان معمم بود و از لحاظ نسبت تعداد روحانیان به نامزدهای مکلا این دوره به پائین ترین میزان رسیده بود.

در دومین دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی بود که غلامعلی حدادعادل، ریاست مجلس هفتم را به دست گرفت و برای نخستین بار پس از ۲۳ سال - از زمان کشته شدن محمدعلی رجایی- ریاست یکی از سه قوه را فردی غیر معمم برعهده گرفت.

دوره نهم: یک چهارم

آخرین باری که دو روحانی در انتخابات نامزد شدند دوره نهم بود

در کنار دو نامزد روحانی (هاشمی رفسنجانی و مهدی کروبی) شش نامزد غیر معمم نیز تائید صلاحیت شدند (دو نفر با حکم حکومتی) که یکی از نامزدها (محسن رضایی) پیش از برگزاری انتخابات انصراف داد.

در این دوره برای نخستین بار انتخابات به مرحله دوم رسید و یک روحانی (اکبر هاشمی رفسنجانی) مقابل یک مکلا (محمود احمدی نژاد) قرار گرفت.

نتیجه کار به سود آقای احمدی نژاد بود که پس از ۲۴ سال نخستین غیر روحانی بود که قوه مجریه را در دست می گرفت و برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ریاست دو قوه از سه قوه به غیر روحانیان رسید.

دور دهم: یک چهارم

مهدی کروبی که برای دومین بار نامزد ریاست جمهوری می شد این بار در کنار سه نامزد غیر روحانی دیگر به رقابت پرداخت.

نتیجه این انتخابات که منجر به اعتراضات خیابانی شد، باز مانند دوره پیش بود و ریاست جمهوری غیر روحانیان ادامه یافت.

دور یازدهم: یک هشتم

آیا کلید مشکلات ایران در دست یک روحانی است؟

تعدادی از داوطلبان نامزدی ریاست جمهوری را روحانیان تشکیل می دادند. علی فلاحیان که در دوره هشتم تائید صلاحیت شده بود در کنار محمدباقر خرازی از روحانیانی بودند که صلاحیتشان احراز نشد.

اما شناخته شده ترین داوطلبی که شورای نگهبان رای به حضورش در انتخابات نداد، اکبر هاشمی رفسنجانی از مهمترین و پرنفوذترین سیاستمدار تاریخ جمهوری اسلامی بود که گفته شد دلیل رد صلاحیت او احتمالا کهولت سن بوده است.

شورای نگهبان نهایتا هشت داوطلب را حائز شرایط نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری دانست که از این جمع فقط حسن روحانی معمم است. این برای نخستین بار در طول ۳۲ سال است که تعداد نامزدهای روحانی به نامزدهای غیر معمم به چنین نسبتی رسیده است.

با توجه به ریاست غیر روحانیان بر دو قوه مجریه و مقننه در ۹-۸ سال گذشته و حضور کمرنگ روحانیان در مناصب بالای اجرایی در سال های اخیر - بر خلاف سال‌های نخستین پس از انقلاب ایران که همواره مناصب بالای اجرایی داشتند - شاید بعید باشد که در آینده ای نزدیک، مانند ۲۴ سال از تاریخ جمهوری اسلامی، بار دیگر ریاست سه قوه را روحانیان بر عهده بگیرند.

بجز ریاست قوه قضاییه که شرط اصلی آن داشتن درجه اجتهاد است، تنها محدودیتی که برای ریاست دو قوه دیگر وجود دارد، نظامی نبودن است. هر چند در حال حاضر روسای دو قوه مجریه و مقننه سابقه عضویت در سپاه را دارند و از هشت نامزد این دوره هم، سه نامزد (محمد غرضی، محسن رضایی و محمدباقر قالیباف) در گذشته رده های بالای سپاه را در اختیار داشته اند.